एप्रिल महिना आला की महाराष्ट्रातील लोकांना उन्हाळ्याची तीव्रता जाणवायला सुरुवात होते. यंदा मात्र हा उन्हाळा जरा जास्तच तापदायक ठरत आहे. २०२५ मधील एप्रिल महिन्यात महाराष्ट्रात तीव्र उष्णतेची (Heat Wave in Maharashtra) लाट आली असून विदर्भ, मराठवाडा, पश्चिम महाराष्ट्रापासून ते खानदेशपर्यंत सर्व भागातील नागरिक या उन्हामुळे हैराण झाले आहेत. राज्यातील अकोला शहरात तर तब्बल ४४.१ अंश सेल्सियस तापमानाची नोंद झाली आहे, जी राज्यातील यावर्षीची सर्वाधिक तापमानाची नोंद आहे. चंद्रपूर, अमरावती, नागपूर आणि पुण्यासह इतर अनेक जिल्ह्यांतही तापमान ४० अंश सेल्सियसच्या पुढे पोहोचल्याने लोकांच्या दैनंदिन जीवनावर मोठा परिणाम होत आहे.
उन्हाळ्याची सुरुवात फेब्रुवारी महिन्यापासूनच जाणवत होती, परंतु एप्रिलच्या पहिल्या आठवड्यापासून तापमानाने अचानक चाळीशी पार केली आणि संपूर्ण महाराष्ट्र राज्याला उष्णतेच्या लाटेचा सामना करावा लागत आहे. यंदाची ही महाराष्ट्रातील उष्णतेची लाट (Heat Wave in Maharashtra) आधीच्या काही वर्षांच्या तुलनेत अधिक तीव्र आणि दीर्घकाळ टिकणारी ठरत असल्याचे हवामान खात्याचे म्हणणे आहे. वाढते तापमान, उन्हाचे चटके आणि अवकाळी पावसाने झालेली ओलसरता यामुळे लोकांना दिवसभर प्रचंड उकाड्याचा सामना करावा लागत आहे. अशा परिस्थितीत नागरिकांनी काळजी घेणे गरजेचे असून, राज्य प्रशासनानेही उष्णतेपासून बचावासाठी विशेष खबरदारी घेण्याचे आवाहन केले आहे.
विदर्भात तापमान (Vidarbha Temperature) सर्वोच्च
एप्रिलच्या मध्यात महाराष्ट्रात उष्णतेची लाट (Heat Wave in Maharashtra) पुन्हा एकदा तीव्र झाली आहे. विदर्भातील अनेक जिल्ह्यांमध्ये तापमानाने चाळीशीचा टप्पा ओलांडला आहे. अकोला शहरात यंदाच्या उन्हाळ्यातील सर्वाधिक तापमानाची नोंद झाली असून ती ४४.१ अंश सेल्सियस वर पोहोचली आहे. हा विक्रम महाराष्ट्रातील सर्वाधिक तापमानाचा विक्रम ठरला आहे. चंद्रपूरचे तापमान (Chandrapur Temperature) हे ४२ अंश सेल्सियस पर्यंत गेले असून ते राज्यातील सर्वाधिक तापमानांच्या यादीत पुढील क्रमांकावर आहे. या उष्णतेच्या लाटेमुळे (Akola Heat Wave) विदर्भ प्रदेशात जनजीवनावर परिणाम होत आहे.
विदर्भातील अकोला आणि चंद्रपूरसह अमरावती, यवतमाळ, नागपूर आदी जिल्ह्यांमध्येही तापमान ४१ अंश ते ४३ अंश सेल्सियस दरम्यान नोंदले जात आहे. नागपुरातही पारा ४१ अंशाच्या पुढे गेला असून हवामान विभागाच्या अहवालानुसार विदर्भामध्ये सध्या सर्वाधिक उष्णता जाणवत आहे. यवतमाळमध्ये तब्बल ४३.४ अंश इतके तापमान नोंदवले गेले. अनेक जिल्ह्यांमध्ये कमाल तापमान सरासरीपेक्षा २-३ अंशांनी अधिक आहे. विदर्भातील या प्रचंड गरमीमुळे दुपारी रस्ते ओस पडलेले पाहायला मिळत आहेत. नागरिकांना उन्हाच्या तीव्र झळांमुळे बाहेर पडताना अंग झाकून, टोपी घालून किंवा छत्री घेऊन बाहेर पडावे लागत आहे.
प्रमुख शहरांचे तापमान (१८ एप्रिल २०२५)
| शहर | कमाल तापमान (°से) |
| अकोला | ४४.१°से |
| चंद्रपूर | ४२.०°से |
| अमरावती | ४३.०°से |
| यवतमाळ | ४३.४°से |
| नागपूर | ४१.५°से |
| जळगाव | ४२.८°से |
| परभणी | ४१.०°से |
| पुणे | ४०.९°से |
(टीप: वरील तापमान अंदाजे आहेत आणि विविध शहरांतील एप्रिल २०२५ मधील उच्चांकी नोंदी दर्शवितात.)
पुणे व इतर भागातही तापमानवाढ
महाराष्ट्रात उष्णतेची लाट (Maharashtra Heat Wave) केवळ विदर्भापुरती मर्यादित नाही, तर राज्याच्या इतर भागांमध्येही तापमान वाढले आहे. पुणे शहरात देखील एप्रिल महिन्यात उष्णतेने उच्चांक गाठला आहे. पुणे हवामान एप्रिल २०२५ (Pune Weather April 2025) मध्ये पुण्याचा कमाल पारा अंदाजे ४०.९ अंश सेल्सियस पर्यंत पोहोचल्याची नोंद आहे. विशेष म्हणजे, साधारणपणे हलकी थंडी अनुभवणाऱ्या पुण्यातही उन्हाच्या तीव्रतेमुळे नागरिक हैराण झाले आहेत. काही भागांत तर पुण्याचे तापमान विदर्भातील पारंपरिक उष्ण शहरांपेक्षा जास्त नोंदले गेले. कोरेगाव पार्क येथे ४२.७ अंश सेल्सियस पर्यंत तापमान गेले तर शिवाजीनगरमध्ये ४१.३ अंश सेल्सियस तापमानाची नोंद झाली आहे.
शहराच्या वेगवेगळ्या परिसरांत ४० अंश सेल्सियस पार करणारे अंश पाहायला मिळाले, ज्यामुळे पुणेकरही आश्चर्यचकित झाले आहेत. राज्यात मध्य महाराष्ट्र, मराठवाडा आणि खानदेश या भागांतील अनेक शहरांमध्येही तापमानाने चाळीशी पार केली. जळगाव आणि नंदुरबार येथेही तापमान ४२-४३ अंश सेल्सियस च्या आसपास पोहोचले. मराठवाड्यात परभणी येथे ४१ अंश सेल्सियस तर सोलापूरमध्ये सुमारे ४१.५ अंश सेल्सियस तापमान पाहायला मिळाले. कोकण आणि मुंबई परिसरात तापमान तुलनेने कमी असले (सुमारे ३५-३८ अंश सेल्सियस), तरी वाढलेल्या आर्द्रतेमुळे उष्णता अधिक जाणवते आहे. त्यामुळे ग्रामीण भागापासून महानगरांपर्यंत सर्वच महाराष्ट्राच्या उन्हाळी हवामानामुळे (Maharashtra Summer Weather) त्रस्त आहेत.
फेब्रुवारीपासून सुरू झालेली उष्णता
यंदाच्या उन्हाळ्याची सुरुवात खरं तर फेब्रुवारीमध्येच झाली. हवामान विभागाच्या माहितीप्रमाणे फेब्रुवारी २०२५ हा महाराष्ट्रात आणि मध्य भारतात विक्रमी उष्ण ठरला. विदर्भात फेब्रुवारी महिन्यात किमान तापमानदेखील असामान्यरीत्या जास्त होते. केंद्रीय भारतातील सरासरी किमान तापमान १६.७ अंश सेल्सियस इतके नोंदले गेले, जे १९०१ नंतरचे सर्वाधिक आहे. अर्थात रात्रीही हवा गरम राहिल्याने नागरिकांना थंडावा मिळाला नाही. फेब्रुवारीमध्येच उन्हाळ्यासारखी परिस्थिती जाणवू लागली होती. मार्च महिन्यातही उन्हाची तीव्रता वाढली.
मार्चच्या दुसऱ्या आठवड्यात विदर्भात तापमान ४० अंश सेल्सियस पार झाले आणि काही भागांत लवकरच महाराष्ट्रात उष्णतेची लाट (Heat Wave in Maharashtra) जाहीर होण्याची स्थिती निर्माण झाली. नागपूरमध्ये मार्चच्या मध्यात तापमानाने ४३ अंश सेल्सियस गाठले आणि तब्बल पाच दिवस उष्णतेच्या लाटेची परिस्थिती अनुभवास आली. एप्रिलच्या सुरुवातीला काही ठिकाणी अवकाळी ढगाळ वातावरण व मेघगर्जना झाल्याने थोडा दिलासा मिळाला होता. पण अल्प विश्रांतीनंतर एप्रिलच्या दुसऱ्या आठवड्यापासून पुन्हा तापमानाचा पारा चढू लागला. सध्या एप्रिल अंतिम टप्प्यात येईपर्यंत विदर्भात पुन्हा उष्णतेची लाट जाणवू लागली आहे. विदर्भातील उष्णता (Vidarbha Region Heat) पुन्हा एकदा एप्रिलअखेरीस चरमसीमेवर पोहोचण्याची शक्यता व्यक्त केली जात आहे.
अकोला: तापमान वाढीचा क्रम (३–७ एप्रिल २०२५)
| दिनांक (एप्रिल २०२५) | अकोला कमाल तापमान |
| ३ एप्रिल | ३७.१°से |
| ४ एप्रिल | ३९.०°से |
| ५ एप्रिल | ४१.७°से |
| ६ एप्रिल | ४३.२°से |
| ७ एप्रिल | ४४.२°से |
(सूचना: अवकाळी पावसानंतर अकोल्यात तापमानात झपाट्याने वाढ होत गेली आहे.)
महाराष्ट्रातील जुने तापमान विक्रम
राज्यात दरवर्षी उन्हाळ्यात तापमानाचे उच्चांक मोडले जात आहेत. मात्र काही ऐतिहासिक नोंदी अतिशय उल्लेखनीय राहिल्या आहेत. Maharashtra Highest Temperature Record पैकी एक म्हणजे मे २०१६ मध्ये नोंदला गेलेला चंद्रपूर येथील ४७.८ अंश सेल्सियस तापमान. मे २०१६ मध्ये चंद्रपूरने ४७.८ अंश सेल्सियसचा पारा गाठला होता, जो त्या दिवशी जगातील सर्वाधिक तापमान म्हणून नोंदवला गेला. विदर्भातीलच ब्रह्मपुरी आणि नागपूर यांनीही त्या काळात ४७ अंश सेल्सियसच्या पुढे जाऊन तापमान अनुभवलं होते.
हा विक्रम आजतागायत महाराष्ट्रातील नोंदलेल्या सर्वाधिक तापमानांपैकी एक मानला जातो. तत्पूर्वी मे २०१५ मधील तीव्र उष्णतेत चंद्रपूरने ४७.६ अंश सेल्सियस पर्यंत तापमान नोंदवले होते. अशा अतिरीक्त उष्णतेची उदाहरणे पुन्हा पुन्हा राज्यात दिसत आहेत. साधारणपणे एप्रिलच्या शेवट आणि मे महिन्यात विदर्भ, मराठवाड्यासह राज्यात अत्युच्च तापमान पाहायला मिळते. पण आता एप्रिल महिन्याच्या मध्यभागीच अनेक ठिकाणी तापमानाने मे महिन्याचे उच्चांक गाठायला सुरुवात केली आहे. Maharashtra Temperature वाढीचा कल पाहता यंदा उन्हाळ्याचे काही जुने विक्रम मोडण्याची चिन्हे आहेत.
हवामान बदलाचा परिणाम
या वाढत्या उष्णतेमध्ये जागतिक तापमानवाढीचा महाराष्ट्रावर होणारा परिणाम स्पष्टपणे दिसून येतो. हवामान तज्ञांच्या मते जागतिक तापमानवाढ (Global Warming) आणि हवामान बदल (Climate Change Effects) यामुळे महाराष्ट्राच्या उन्हाळ्यात तापमान अधिकाधिक वाढत आहे. भारतीय हवामान विभाग (IMD) च्या अंदाजानुसार एल-नीनो आणि हिंदी महासागरातील बदलत्या हवामान परिस्थितीमुळे या वर्षी मार्च ते मे दरम्यान तापमान सरासरीपेक्षा साधारण २-३ अंश सेल्सियस ने जास्त राहण्याची शक्यता आहे. प्री-मान्सून (मान्सूनपूर्व) काळात पाऊस सामान्यपेक्षा कमी पडत असल्याने भूमी अधिक तप्त होत आहे. शहरांमध्ये वाढत चाललेली सिमेंट-काँक्रीटची जंगलं आणि शहरी उष्णता-द्वीप (Urban Heat Island) प्रभावामुळेही दिवस-रात्र तापमान कमी होत नाही.
परिणामी महाराष्ट्रातील उन्हाळे आता अधिक लांब आणि तीव्र होत चालले आहेत. महाराष्ट्रातील उन्हाळी हवामाना Maharashtra Summer Weather मधील हा बदल जागतिक हवामान बदलाचा प्रत्यक्ष परिणाम मानला जातो. हवामान विभाग सतत तापमानाची आकडेवारी निरीक्षण करत आहे. एप्रिल आणि मे महिन्यात तापमान आणखी वाढू शकते असा इशारा वेळोवेळी दिला जातो आहे. विशेषतः विदर्भ आणि मराठवाडा भागात पुढील काळातही उष्णतेची लाट कायम राहण्याची शक्यता आहे. जुलैमध्ये मान्सून येईपर्यंत ही परिस्थिती राहू शकते. त्यामुळे शासन आणि स्थानिक प्रशासन यांच्याकडून उष्णता नियंत्रणासाठी विविध उपाययोजना राबवल्या जात आहेत.
नागरिकांवर परिणाम आणि उपाययोजना
ही महाराष्ट्रातील तीव्र उष्णता (Heat Wave in Maharashtra) नागरिकांच्या आरोग्यावर परिणाम करत आहे. उष्णतेच्या तडाख्यामुळे अनेक ठिकाणी लोकांना ऊन लागणे (उष्माघात) किंवा उष्णताघाताच्या घटना वाढत आहेत. आरोग्य विभागाच्या अहवालानुसार केवळ एप्रिलच्या पहिल्या १० दिवसांत राज्यात ३४ जणांना उष्णताघाताचे झटके आले, जे मागील वर्षीच्या तुलनेत जास्त आहे. विशेषतः बुलढाणा जिल्ह्यात सर्वाधिक ६ घटनांची नोंद झाली, तर गडचिरोली, नागपूर आणि परभणी येथे प्रत्येकी ४ उष्णताघाताच्या घटना घडल्या. सुदैवाने बहुतेक ठिकाणी गंभीर परिणाम टळले असले तरी काही ठिकाणी रुग्णालयात दाखल होण्याच्या घटना घडल्या. अकोला जिल्ह्यात तापमानाच्या तीव्र झटक्याने एका ११ वर्षांच्या विद्यार्थ्याचा दुर्दैवी मृत्यू झाल्याचीही नोंद झाली आहे.
उष्णताघाताच्या घटना (१–१० एप्रिल २०२५)
| जिल्हा | उष्णताघात घटना (पहिले १० दिवस) |
| बुलढाणा | ६ |
| गडचिरोली | ४ |
| नागपूर | ४ |
| परभणी | ४ |
| इतर जिल्हे | १६ (एकूण मिळून ३४) |
शालेय विद्यार्थी आणि इतर संवेदनशील गटांना विशेष खबरदारी घेण्यासाठी सूचना देण्यात आल्या आहेत. उष्णतेची लाट (Heatwave Precautions) लक्षात घेता विदर्भातील शाळांच्या परीक्षा वेळापत्रकात बदल करून सकाळच्या सत्रात परीक्षा घेण्याचे आदेशही उच्च न्यायालयाने दिले. कामगार, शेतकरी यांनाही शक्यतो दिवसभरातील सर्वात गरम वेळ टाळून कामाचे नियोजन करायला सांगितले जात आहे. स्थानिक आपत्ती व्यवस्थापन कक्ष सज्ज ठेवले असून पाणीपुरवठा, आरोग्य सुविधा यांना अलर्ट मोडवर ठेवले आहे.
उष्णता कमी भासावी यासाठी घ्यावयाची काळजी (Heatwave Precautions):
- भरपूर पाणी, ताक, लिंबूपाणी इत्यादी द्रवपदार्थांचे सेवन करावे आणि शरीरातील पाण्याची पातळी कमी होऊ देऊ नये.
- दुपारच्या प्रखर उन्हात (११ ते ४ वाजेपर्यंत) बाहेर जाणे शक्यतो टाळावे. आवश्यक असल्यास बाहेर जाताना टोपी, गॉगल व छत्रीचा वापर करावा.
- हलके व सच्छिद्र सूती कपडे परिधान करावे. गडद रंगाचे व जाड कपडे टाळावेत.
- लहान मुले, ज्येष्ठ नागरिक आणि पाळीव प्राण्यांची विशेष काळजी घ्यावी. त्यांना शक्यतो थंड वातावरणात ठेवावे व नियमितपणे पाणी पाजावे.
- शरीराचे तापमान खूप वाढल्यास तातडीने सावलीत किंवा थंड जागी जावे. ओले टॉवेल डोळ्यांवर व डोक्यावर ठेवावेत आणि आवश्यकता वाटल्यास वैद्यकीय मदत घ्यावी.
वरील खबरदारी उपायांचा अवलंब केल्यास उष्णतेचे दुष्परिणाम काही प्रमाणात टाळता येऊ शकतात. शासनाकडूनही महाराष्ट्रातील उष्णतेची तीव्रता (Heat Wave in Maharashtra) लक्षात घेऊन १६ कलमी कृती आराखडा लागू करण्यात आला आहे. नागरिकांनी प्रशासनाने जाहीर केलेल्या सूचनांचे काटेकोर पालन करावे, असे आवाहन केले जात आहे. तापमान वाढीच्या काळात स्वतःची आणि कुटुंबियांची काळजी घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
अंतिम व‍िचार
एप्रिल महिन्यातच महाराष्ट्रात तीव्र उष्णतेची (Heat Wave in Maharashtra) लाट सुरू झाल्याने सर्वसामान्यांपासून प्रशासनापर्यंत सगळेजण चिंतेत आहेत. दिवसेंदिवस वाढणारे तापमान आणि मोडले जाणारे उच्चांक हे निश्चितच हवामान बदलाची जाणीव करून देतात. पुढील काही आठवडे तरी ही अशीच कायम राहण्याची शक्यता हवामान तज्ञांनी वर्तवली आहे. त्यामुळे सर्वांनी काळजी घेणे गरजेचे आहे. योग्य खबरदारी आणि उपाययोजना करून उष्णतेचा त्रास कमी करण्याचा प्रयत्न प्रत्येकाने करावा, अशी विनंती प्रशासन आणि आरोग्य विभागाकडून करण्यात येत आहे. जागतिक तापमानवाढ आणि स्थानिक हवामान बदल यांचा परिणाम महाराष्ट्राच्या हवामानावर स्पष्टपणे दिसत आहे. त्यामुळे येत्या काळात उन्हाळ्यात असे टोकाचे तापमान पुन्हा-पुन्हा पाहायला मिळू शकते. सजग नागरिक आणि सक्षम यंत्रणा यांच्या मदतीने आपण या वाढत्या उष्णतेचा सामना निश्चितपणे करू शकतो.
