राजस्थानमध्ये सापडले 4,500 वर्षे जुन्या मानवी संस्कृतीचे पुरावे; महाभारत-मौर्यकालीन अवशेषांचा समावेश

4,500-Year-Old Civilization Found In Rajasthan | भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभागाने (ASI) राजस्थानच्या (Rajasthan) डीग जिल्ह्यातील बहाज गावात 4,500 वर्षे (4,500-Year-Old Civilization) जुन्या मानवी संस्कृतीचे अवशेष शोधले आहेत. या उत्खननात हडप्पा, महाभारत, मौर्य, कुशाण आणि गुप्त काळातील अवशेष सापडले आहेत, ज्यामुळे इतिहासकारांमध्ये उत्साहाचे वातावरण आहे.

भरतपूरपासून 40 किमी अंतरावर असलेल्या या गावात सापडलेल्या मूर्ती, भांडी, शस्त्रे आणि हाडांच्या साधनांनी ब्रज क्षेत्राच्या ऐतिहासिक महत्त्वावर प्रकाश टाकला आहे.

उत्खननात काय सापडले?

जानेवारी 2025 मध्ये सुरू झालेल्या आणि सहा महिने चाललेल्या या उत्खननात 800 हून अधिक प्राचीन वस्तू सापडल्या. यात ब्राह्मी लिपीतील मुद्रा, तांब्याची नाणी, यज्ञ कुंड, शिव-पार्वतीच्या मूर्ती, रंगीत भांडी, शंखाच्या बांगड्या आणि मौल्यवान दगडांचे मणी यांचा समावेश आहे. विशेष म्हणजे, भारतात पहिल्यांदाच हाडांपासून बनवलेल्या सुई आणि कंगव्यासारख्या साधनांचा शोध लागला. एक मानवी सांगाडाही सापडला असून, त्याचे वय निश्चित करण्यासाठी तो इस्रायलला पाठवण्यात आला आहे.

ऐतिहासिक कालखंडांचे पुरावे

या उत्खननात पाच कालखंडांचे पुरावे मिळाले: हडप्पा उत्तर-काळ (2,500 BC), महाभारत काळ, मौर्य साम्राज्य, कुशाण राजवंश आणि गुप्त साम्राज्य. 23 मीटर खोलीपर्यंत गेलेले हे राजस्थानातील सर्वात खोल उत्खनन आहे.

ASI चे साइट प्रमुख पवन सारस्वत यांनी सांगितले, “प्राचीन नदीच्या पात्राने या वस्तीला पाणी पुरवले असावे, ज्यामुळे उत्तर भारताशी व्यापारी संबंध जोडले गेले.” जयपूर पुरातत्व विभागाचे संचालक डॉ. विनय गुप्ता म्हणाले, “हे उत्खनन पुढेही सुरू राहील, आणि आणखी पुरावे मिळण्याची शक्यता आहे.”