Sanskrit in Pakistan : देशाच्या फाळणीनंतर प्रथमच पाकिस्तानातील लाहोर युनिव्हर्सिटी ऑफ मॅनेजमेंट सायन्सेस (LUMS) या प्रतिष्ठित विद्यापीठात संस्कृत भाषेचा चार-क्रेडिटचा अभ्यासक्रम सुरू करण्यात आला आहे. लाहोरमधील एका इंजिनिअरिंगचे शिक्षण घेतलेल्या समाजशास्त्र प्राध्यापकांना पाकिस्तानात संस्कृतमध्ये रस निर्माण करण्याचे श्रेय जाते. आता LUMS ‘महाभारत’ आणि ‘भगवद्गीता’ यांसारख्या ग्रंथांवर अभ्यासक्रम सुरू करण्याची योजना आखत आहे.
संस्कृतच्या पुनरुज्जीवनामागचे प्राध्यापक
फॉर्मन क्रिश्चियन कॉलेजमधील समाजशास्त्राचे सहयोगी प्राध्यापक शाहिद रशीद यांनी संस्कृतची आवड अध्यापनात आणली. रशीद यांचे मूळ हरियाणामधील कर्नालपर्यंत आणि त्यांच्या एका आजीचे मूळ उत्तर प्रदेशातील शेखपुरा येथे जोडलेले आहे. या दुव्यांमुळे विभाजित झालेला आपला सामाईक वारसा आठवतो, असे ते सांगतात.
रशीद यांनी अनेक वर्षे स्वयं-अभ्यास करून संस्कृत शिकली. पाकिस्तानात शिकवण्यासाठी पुस्तके किंवा शिक्षक उपलब्ध नसल्यामुळे, त्यांनी कॅम्ब्रिजमधील संस्कृत विदुषी आणि ऑस्ट्रेलियन इंडोलॉजिस्ट यांच्याकडून ऑनलाईन माध्यमातून शिक्षण घेतले.
LUMS मध्ये अभ्यासक्रमाची सुरुवात
संस्कृत शिकल्यानंतर रशीद यांनी लाहोरमध्ये कार्यशाळा आयोजित केल्या, ज्यांना विविध शाखेतील विद्यार्थ्यांचा चांगला प्रतिसाद मिळाला. LUMS मधील गुर्मानी केंद्राचे संचालक डॉ. अली उस्मान कासमी यांनी त्यांच्याशी संपर्क साधला.
कासमी यांनी सांगितले की, पंजाब विद्यापीठाच्या ग्रंथालयात संस्कृतच्या सर्वात समृद्ध पण कमी अभ्यासलेल्या नोंदी आहेत. स्थानिक विद्वानांना प्रशिक्षण दिल्यास ही परिस्थिती बदलेल. सुरुवातीला हिंदी कार्यशाळा आणि नंतर चार महिन्यांचा संस्कृत कार्यक्रम यशस्वी झाल्यानंतर, रशीद यांनी पूर्ण विद्यापीठ-स्तरीय संस्कृतचा प्रास्ताविक अभ्यासक्रम सुरू केला, जो पाकिस्तानातील असा पहिलाच अभ्यासक्रम आहे.
रशीद यांचा पहिला पूर्ण सत्र-लांबीचा अभ्यासक्रम नुकताच पूर्ण झाला. 10 पेक्षा कमी विद्यार्थ्यांनी नावनोंदणी केली असली तरी, 100 टक्के विद्यार्थ्यांना पुढच्या स्तरावर जायचे आहे. LUMS आता ‘महाभारत’ आणि ‘भगवद्गीता’ यांवर अभ्यासक्रम सुरू करण्याचा विचार करत आहे. 10 ते 15 वर्षांत पाकिस्तानात भगवद्गीतेचे विद्वान दिसू शकतील, अशी आशा कासमी यांनी व्यक्त केली.
‘भाषा पूल बांधते’
कासमी म्हणाले की, संस्कृतला अभ्यासक्रम म्हणून सुरू करणे हे LUMS च्या इतर भाषिक परिसंस्थेशी जुळणारे आहे, जी सिंध, पश्तो, पंजाबी, बलोची, अरबी आणि पर्शियन भाषांमध्ये शिक्षण देते. ते म्हणाले की, हा वारसा पाकिस्तानी-भारतीय जागतिक वारशाचा भाग आहे आणि संस्कृत कोणत्याही एका विशिष्ट धर्माशी जोडलेली नाही.
रशीद यांनी सांगितले की, ते उर्दूमध्ये संस्कृत व्याकरणाचे पहिले सर्वसमावेशक पुस्तक लिहिण्याचा विचार करत आहेत, ज्यात तीन खंड असतील. “हा माझ्या आयुष्याचा प्रकल्प आहे,” ते म्हणाले. “भाषा खरोखरच पूल बांधते.”
हे देखील वाचा- Deepavali UNESCO : ‘दिवाळी’ला युनेस्कोच्या जागतिक अमूर्त सांस्कृतिक वारसा यादीत स्थान; पंतप्रधान मोदी यांनी केले स्वागत
