Vande Mataram Histroy: ‘वंदे मातरम’च्या 150 व्या वर्धापन दिनानिमित्त पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सोमवारी (8 डिसेंबर) लोकसभेत चर्चा सुरू केली आणि काँग्रेस पक्षावर जोरदार टीका केली.
या विशेष चर्चेत पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी काँग्रेस आणि पंडित जवाहरलाल नेहरू यांनी राष्ट्रीय गीताचे तुकडे केल्याचा आरोप केला. ‘वंदे मातरम’ला दीडशे वर्षे झाल्यानिमित्त दिवसभर चर्चा आयोजित करण्यात आली होती. या निमित्ताने या राष्ट्रीय गीताचा इतिहास जाणून घेऊया.
स्वातंत्र्याच्या लढ्याची प्रेरणा
भारत स्वतंत्र होण्यापूर्वी बंकिमचंद्र चटर्जी यांनी 1870 च्या दशकात संस्कृतप्रचुर बंगाली भाषेत हे गीत लिहिले. 1882 मध्ये त्यांच्या ‘आनंदमठ’ या कादंबरीमध्ये हे गाणे प्रथम प्रकाशित झाले. बंकिमचंद्र चटर्जी यांना संन्यासी विद्रोह आणि 1857 च्या विद्रोहामुळे प्रेरणा मिळाली होती.
‘वंदे मातरम’ ही केवळ कविता नव्हती; ते स्वातंत्र्य सैनिकांसाठी संघर्षगीत बनले. 1905 पर्यंत भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसने मातृभूमीला अभिवादन म्हणून हे गाणे स्वीकारले. रवींद्रनाथ टागोर यांनी 1896 च्या कलकत्ता काँग्रेसमध्ये ते सादर केले, तर मातंगिनी हजारा यांनी अखेरच्या श्वासाबरोबर ते गुणगुणले.
‘वंदे मातरम’चा अर्थ आणि वाद
‘वंदे मातरम’चा अर्थ आहे, “आई, मी तुला नमन करतो.” ‘वंदे’ या संस्कृत शब्दाचा अर्थ स्तुती करणे, तर ‘मातरम्’ म्हणजे माता. गीताचे पहिले दोन श्लोक मातृभूमीच्या सौंदर्याचा गौरव करतात, जे सर्व धर्मातील भारतीयांसाठी समावेशक आहेत.
ऐतिहासिक नोंदीनुसार, भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसने 1937 मध्ये धार्मिक विविधता लक्षात घेऊन गीताचा काही भाग राष्ट्रीय गीत म्हणून निवडला. मौलाना अबुल कलाम आझाद, जवाहरलाल नेहरू, सुभाषचंद्र बोस आणि रवींद्रनाथ टागोर यांचा समावेश असलेल्या समितीने याची शिफारस केली.
वंदे मातरमच्या पुढील श्लोकांमध्ये हिंदू देवतांचा उल्लेख असल्याने अ-हिंदू समुदायामध्ये चिंता होती. त्यामुळे महात्मा गांधी आणि जवाहरलाल नेहरू यांच्या पाठिंब्याने काँग्रेसने केवळ पहिले दोन श्लोक सार्वजनिक समारंभात गाण्याचा निर्णय घेतला.
घटनात्मक दर्जा आणि आजची स्थिती
24 जानेवारी 1950 रोजी भारतीय संविधान सभेचे अध्यक्ष राजेंद्र प्रसाद यांनी वंदे मातरमला राष्ट्रीय गीत म्हणून अधिकृतपणे मान्यता दिली. सभेच्या नोंदीमध्ये नमूद आहे: “वंदे मातरमला ‘जन गण मन’च्या बरोबरीने सन्मानित केले जाईल आणि त्याला समान दर्जा असेल.”
आजही शाळा, विद्यापीठे आणि सरकारी कार्यालये या गीताचा नियमितपणे सन्मान करतात. दरम्यान, वंदे मातरम 150 वर्षे पूर्ण करत असल्यामुळे, लोकसभा आणि राज्यसभेत विशेष चर्चा आयोजित करण्यात आली आहे.
हे देखील वाचा – IND vs SA T20I : भारत विरुद्ध दक्षिण आफ्रिका टी20 मालिकेची आजपासून सुरुवात; कधी व कुठे पाहू शकता सामना? जाणून घ्या
