जून २०२५ मध्ये जगप्रसिद्ध लक्झरी फॅशन ब्रँड “Prada” ने आपल्या नवीन सँडल्सचे प्रदर्शन मिलान फॅशन वीकमध्ये केले. या फॅशन शोमध्ये “Prada” ने अशा सँडल्स सादर केल्या ज्या अगदी हुबेहूब आपल्या पारंपरिक कोल्हापुरी चपल (Kolhapuri Chappal) सारख्या दिसत होत्या. या सँडल्समध्ये असलेले खास ब्रेडेड पट्टे, अंगठ्याभोवती फिरणारे टो-रिंग आणि त्यांची संपूर्ण स्टाईल पाहून भारतीय सोशल मीडियावर त्वरित संताप व्यक्त झाला. याचे कारण म्हणजे प्राडाने या चपलांचे वर्णन करताना भारतीय पारंपरिक शैलीचा कोणताही उल्लेख न करता, त्यांना फक्त “Leather Flat Sandals” असे संबोधले होते. इतकेच नाही तर या चपला जवळपास तब्बल रु.१.१६ लाखांच्या किमतीत विकण्याची तयारी असल्याने वाद आणखी वाढला आणि इथूनच “Prada–Kolhapuri chappal controversy” म्हणजेच “प्राडा-कोल्हापुरी चप्पल वाद” सुरू झाला.
कोल्हापुरी चप्पल (Kolhapuri Chappal) ही महाराष्ट्राची ओळख आहे आणि २०१९ पासून या हस्तकलेला GI (भौगोलिक निर्देशांक) टॅग मिळालेला आहे. या टॅगमुळे केवळ महाराष्ट्रातील विशिष्ट भागात तयार झालेल्या आणि खास पारंपरिक पद्धतीने बनलेल्या चपलांनाच ‘Kolhapuri Chappal’ म्हणता येते. त्यामुळेच प्राडासारख्या मोठ्या ब्रँडने या डिझाइनचा उल्लेख न करता ते आपले असल्यासारखे जगासमोर आणणे हे कोल्हापुरी कारागिरांसह अनेक भारतीयांना मान्य झाले नाही. यामुळे या कारागिरांची मेहनत आणि परंपरेला जागतिक स्तरावर दुर्लक्ष होत असल्याची भावना तयार झाली. सोशल मीडियावर “Prada Kolhapuri chappal controversy” विषयी अनेक प्रतिक्रिया येऊ लागल्या, यातून कोल्हापूरच्या कारागिरांना योग्य श्रेय, आर्थिक न्याय आणि त्यांच्या कलेला सन्मान मिळावा अशी मागणी जोर धरू लागली. हा वाद केवळ सोशल मीडियापुरता मर्यादित न राहता, आता कायदेशीर पातळीवर पोहोचला असून, या सर्व घडामोडींकडे सर्वांचे लक्ष लागले आहे.
भारतीय सोशल मीडियावर संताप आणि प्रतिक्रिया
प्राडाच्या या Prada–Kolhapuri chappal controversy विरोधात भारतीय सोशल मीडियावर प्रचंड संताप व्यक्त झाला. Prada Kolhapuri chappal प्रकरणी अनेकांनी याला लक्झरी ब्रँडकडून भारतीय संस्कृतीचे शोषण आणि परंपरेचे चौर्य म्हटले. फॅशन शोमधील फोटो व्हायरल होताच “कोल्हापूरच्या धुळीने भरलेल्या गल्लीपासून मिलानच्या झगमगत्या रॅम्पपर्यंत… जगाने आता तरी खरी श्रेय द्यावे का?” असा सवाल DNA या भारतीय माध्यमसंस्थेने X (पूर्वीचे ट्विटर) वर केला. अनेकांनी प्राडाची ही कृती म्हणजे “संस्कृतीची चोरी” असल्याचे सांगितले. कोट्याधीश उद्योजक हर्ष गोयंका यांनी ट्वीट करून लक्ष वेधले की, “प्राडा कोल्हापुरीसारख्या चपला रु.१ लाखांपेक्षा जास्त किमतीत विकत आहे… आपले कारागीर हाताने अगदी तश्याच चपला रु.४०० मध्ये तयार करतात. शेवटी मार बसतो आपल्या कारागिरांना आणि ग्लोबल ब्रँड्स मात्र आपल्या संस्कृतीतून पैसा कमावतात”.
खरोखरच, पारंपरिक handmade Kolhapuri slippers स्थानिक बाजारात अवघ्या काही शेकड्यांमध्ये मिळतात, तर प्राडाचे नाव लागल्यास त्यांच्या किमती हजारो डॉलरपर्यंत जातात – यामुळे Kolhapuri chappals price difference हा मुद्दा चर्चेला आला. सोशल मीडियावरील टीकेसोबतच महाराष्ट्रातील व्यावसायिक मंडळे आणि राजकीय नेतेही या प्रकरणात उतरले. महाराष्ट्र चेंबर ऑफ कॉमर्स (MACCIA) ने या प्रकाराला Prada copyright issue India आणि GI टॅगचा अनादर म्हणत प्राडाकडून खुलासा आणि श्रेय मागितले. राज्य सरकारच्या अधिकाऱ्यांनीही प्रकरणाची चौकशी करून आवश्यक कारवाईचे आश्वासन दिले.
कोल्हापुरी चप्पल उद्योग आणि कारागिरांची प्रतिक्रिया
Prada–Kolhapuri chappal controversy मुळे कोल्हापुरी चपला बनवणाऱ्या कारागिरांच्या आयुष्यावर अचानक प्रकाशझोत पडला. कोल्हापूर आणि आसपासच्या प्रदेशातील अनेक कारागिरांना वाटू लागले की त्यांच्या परंपरागत व्यवसायाची दखल आता जागतिक पातळीवर घेतली जात आहे. काही स्थानिक उद्योजकांनी तर या प्रसंगाचे मार्केटिंगसाठी रूपांतर केले. Shopkop Kolhapuri chappals या ई-कॉमर्स कंपनीचे संस्थापक राहुल कांबळे यांनी प्राडाला खुले पत्र लिहून सोशल मीडियावर जाहिरात सुरू केली- “आमच्या कोल्हापुरीने प्राडाच्या रॅम्पवर पाऊल ठेवले” असा भावनिक संदेश दिला.
दुसरीकडे, Niira या ऑनलाइन विक्रेत्याने आपल्या कोल्हापुरी चपलांवर थेट ५०% सूट दिली आणि प्राडाच्या चपलांशी मिळतीजुळती दिसणारी रु.१५०० किंमतीची चप्पल विक्री तिपटीने वाढल्याचे सांगितले. या ब्रँडचे संस्थापक निशांत राऊत यांनी थेट प्रश्न विचारला- “भारतीय कोल्हापुरी ब्रँड बिर्कनस्टॉकसारखा मोठा का होऊ शकत नाही?” अशा प्रकारच्या प्रतिक्रियांमधून स्पष्ट होते की Kolhapur footwear industry ने या प्रकरणाला एका संधीमध्ये रूपांतरित करण्याचा प्रयत्न केला.
कारागिरांमध्ये मिश्र भावना आणि न्यायाची मागणी
परंतु, सगळेच कारागीर एवढे आनंदी नव्हते. अनेक पारंपरिक handmade Kolhapuri slippers तयार करणाऱ्या कारागिरांनी प्राडाने अग्रिम श्रेय न दिल्याबद्दल आणि संभाव्य कमाईतून कोणताही हिस्सा न मिळाल्याबद्दल खंत व्यक्त केली. कोल्हापूरच्या शाही घराण्याचे सदस्य छत्रपती संभाजीराजे यांनीदेखील या १५० वर्षांच्या परंपरेच्या हस्तकलेला योग्य मान्यता न मिळाल्याबद्दल नाराजी व्यक्त केली.
काही कारागिरांचे म्हणणे होते की, “जागतिक ब्रँडने आमची डिझाइन वापरून नाव कमावले, पण आम्हाला ना क्रेडिट ना आर्थिक मदत.” कोल्हापूरचेच उद्योजक दिलीप मोरे यांनी मात्र वेगळा दृष्टिकोन मांडला- “प्राडाचे सँडल दिसल्यामुळे काही कारागिर आनंदी होते, कारण त्यांच्या स्थानिक उत्पादनाचे ग्लोबल प्रदर्शन झाले.”
परिश्रमाच्या किमती आणि अपेक्षा
कोल्हापुरातील अशोक दौडिफोडे नावाचे ५० वर्षांचे अनुभवी कारागीर, जे दिवसाला ९ तास हाताने चपला शिवतात, एका जोडाची विक्री अवघ्या रु.४०० ला करतात. त्यांनी स्पष्टपणे सांगितले, “जर प्राडासारखी मोठी कंपनी आली, तर माझ्यासारख्या कारागिरांना चांगला दर मिळू शकतो.”
या सगळ्या प्रतिक्रियांवरून एक बाब स्पष्ट होते-Prada–Kolhapuri chappal controversy मुळे जागतिक ब्रँड्स आणि भारतीय संस्कृती यांच्या दरम्यान एक तणाव निर्माण झाला आहे. स्थानिक कारागिरांच्या भावना या वादात मिश्र स्वरूपाच्या आहेत-एकीकडे अभिमान आणि जागतिक ओळखीची अपेक्षा, तर दुसरीकडे श्रेय आणि आर्थिक न्याय न मिळाल्याचा रोष.
कोल्हापुरी चप्पल उद्योग:
| घटक | संख्या/माहिती |
| एकूण कारागिर | ~७,००० कारागिर (अंदाज) |
| वार्षिक उत्पादन | ~६ लाख चपलांचे जोड (२०२० अंदाज) |
| भारतातील वार्षिक बाजारमूल्य | ~रु.९ कोटी (२०२० अंदाज) |
| वार्षिक निर्यात क्षमता | $१ अब्ज (सरकारी अंदाज, २०२१) |
प्राडाची पुढील पावले: भरपाई की केवळ कबुली?
Prada–Kolhapuri chappal controversy उफाळल्यानंतर प्राडाने जाहीरपणे माफी मागितली नाही की कोणतीही थेट आर्थिक भरपाई जाहीर केलेली नाही. कंपनीने केवळ खासगी पत्राद्वारे आणि प्रसारमाध्यमांमार्फत प्रेरणेस मान्यता दिली आहे. Has Prada offered compensation or acknowledgement? या प्रश्नाचे उत्तर सध्या “फक्त अंशतः” असे आहे. लोरेंझो बेर्तेली यांच्या पत्रातून भारतीय पारंपरिक डिझाइनची प्रेरणा मान्य केली गेली आणि भारतीय कारागिरांशी सहकार्याच्या भावना व्यक्त करण्यात आल्या. पुढे जुलै २०२५ च्या आरंभी प्राडाने महाराष्ट्र चेंबरसोबत ऑनलाइन बैठक घेऊन भविष्यात भारतीय कारागिरांसोबत भागीदारी करण्याच्या संधींबाबत चर्चा केल्याचे वृत्त आहे.
प्राडाने आपल्या पुरवठा साखळी (सप्लाय चेन) टीमद्वारे थेट भारतीय हस्तनिर्मित फुटवेअर उत्पादकांशी भेटी घेण्याची तयारी दर्शवली. इतकेच नव्हे तर प्राडाने “Made in India” मर्यादित आवृत्तीचे कोल्हापुरी-प्रेरित सँडल भारतीय कारागिरांच्या भागीदारीत लॉन्च करण्याचा मानस व्यक्त केला आहे. ही बातमी ऐकून काही प्रमाणात समाधान व्यक्त झाले असले तरी अजूनतरी प्राडाकडून कोणतेही औपचारिक पत्रक जारी झालेले नाही ज्यात थेट माफी, आर्थिक नुकसानभरपाई किंवा को-ब्रँडिंग करार जाहीर झालेला आहे. प्राडाची product design अद्याप संकल्पना स्तरावर आहे, त्यामुळे प्रत्यक्ष विक्रीतून नफा कमावण्यापूर्वीच हा वाद उफाळला. प्राडाने आता पाऊल मागे घेत भारतीय कारागिरांशी संवाद सुरू केला असला तरी global brands and Indian culture यांच्यातील तणाव मिटण्यासाठी प्रत्यक्ष उपाययोजना आणि आर्थिक न्याय देणे आवश्यक आहे.
वादाचा घटनाक्रम
| दिनांक | घटना |
| २२ जून २०२५ | मिलान फॅशन वीकमध्ये प्राडाने Spring/Summer 2026 शो दरम्यान कोल्हापुरी-शैलीचे चामड्याचे सँडल रॅम्पवर सादर केले. सुरुवातीला, प्राडाने या डिझाइनला पारंपारिक भारतीय नाव न देता फक्त “Leather Flat Sandals” असे संबोधले. पुढील काही दिवसांत या ‘कोल्हापुरी चपलांची नक्कल केल्याच्या प्रकरणामुळे’ भारतीय सोशल मीडियावर खळबळ माजवली. |
| २८ जून २०२५ | महाराष्ट्र उद्योग चेंबरने (MACCIA) प्राडाकडे तक्रार पाठवली. प्रतिसाद म्हणून प्राडाचे CSR प्रमुख लोरेंझो बेर्तेली यांनी चेंबरला पत्र लिहून डिझाइन भारतीय चपलांपासून प्रेरित असल्याचे सांगून स्थानिक कारागिरांसोबत सहकार्याची तयारी दर्शवली. |
| १–२ जुलै २०२५ | वादामुळे भारतात कोल्हापुरी चपलांच्या मागणीत उसळी आली. स्थानिक विक्रेत्यांनी राष्ट्राभिमानाच्या जाहिरातींद्वारे विक्रीत मोठी वाढ नोंदवली. |
| ५ जुलै २०२५ | प्राडाने कोल्हापुरी डिझाइनची कॉपी केल्याबद्दल बॉम्बे उच्च न्यायालयात जनहित याचिका दाखल झाली. वकील गणेश हिंगमिरे यांनी या PIL द्वारे प्राडाकडून जाहीर माफी, कोल्हापुरी कारागिरांना नुकसानभरपाई आणि नफ्यात समभागाची मागणी केली आहे. |
| ११ जुलै २०२५ | प्राडाने MACCIA आणि कोल्हापुरी कारागिरांच्या प्रतिनिधींशी दूरसंवादाद्वारे चर्चा केली. प्राडाने भविष्यात “Made in India” मर्यादित आवृत्तीतील कोल्हापुरी-प्रेरित सँडल स्थानिक निर्मात्यांच्या भागीदारीने लॉन्च करण्याचा मानस व्यक्त केला. पुढील सहकार्याच्या दृष्टीने प्रत्यक्ष भेटीगाठींची तयारी सुरू झाली. |
भारताची कायदेशीर पावले: GI टॅग आणि PIL
Kolhapuri चप्पलचा GI टॅग आणि त्याचा कायदेशीर महत्त्व
जुलै २०१९ मध्ये भारत सरकारने Kolhapuri chappal GI tag म्हणजेच भौगोलिक निर्देशांकाचा दर्जा कोल्हापुरी चपलांना दिला होता. या GI टॅगमुळे “कोल्हापुरी” हे नाव केवळ महाराष्ट्रातील कोल्हापूर, सांगली, सातारा, सोलापूर आणि कर्नाटकातील धारवाड, बेळगाव, बागलकोट, विजयपूर या भागांत पारंपरिक पद्धतीने बनवलेल्या चपलांसाठीच वापरता येते. त्यामुळे GI-टॅग असलेल्या डिझाइनचा वापर परवानगीशिवाय केल्यास तो कायद्याने दंडनीय गुन्हा ठरतो.
प्राडाने आपल्या सँडलचे वर्णन करताना जरी “Kolhapuri” हा शब्द वापरलेला नसला तरी त्यांच्या डिझाइनमुळे स्पष्टपणे भारतीय पारंपरिक कोल्हापुरी चप्पलची झलक दिसते. त्यामुळे या डिझाइनमुळे प्राडावर सांस्कृतिक मालमत्ता चोरल्याचा आरोप ठेवण्यात आला आहे. प्राडाने GI कायद्याचे उल्लंघन केले का, यावर आता न्यायालयीन चर्चा सुरू झाली आहे.
प्राडाविरोधात दाखल PIL आणि मागण्या
जुलै २०२५ मध्ये Bombay High Court मध्ये प्राडाविरोधात एक महत्त्वाची जनहित याचिका (PIL against Prada India) दाखल झाली. या याचिकेचे नेत्त्व भौगोलिक निर्देशांक विषयक तज्ञ व बौद्धिक संपदा हक्क रक्षक गणेश स. हिंगमिरे यांनी केले. या PIL मध्ये काही ठळक मागण्या करण्यात आल्या आहेत-
- प्राडाने भारतीय जनतेसमोर जाहीर माफी मागावी
- कोल्हापुरी कारागिरांना आर्थिक भरपाई द्यावी
- या डिझाइनच्या विक्रीतून होणाऱ्या कमाईत कारागिरांना हक्काचा हिस्सा द्यावा
तसेच, याचिकेमध्ये शासनाने अशा प्रकारच्या घटनांना आळा घालण्यासाठी विशेष नियमावली तयार करावी, GI-प्राप्त हस्तकलांचे संरक्षण करावे आणि भविष्यात कोणतीही Prada copyright issue India सारखी घटना होऊ नये यासाठी कायदेशीर पावले उचलावीत, अशी विनंती करण्यात आली आहे.
कायदेशीर दावा टिकेल का?
काही कायदेतज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की, GI टॅगचे उल्लंघन झाल्याचे सिद्ध करणे अवघड ठरू शकते. कारण प्राडाने “Kolhapuri” हा शब्द वापरलेला नसून केवळ “leather flat sandals” असाच उल्लेख केला आहे. त्यामुळे हा मुद्दा GI उल्लंघनाच्या नव्हे तर ‘passing off’ किंवा ग्राहकांची दिशाभूल केल्याचा दावा म्हणून पुढे जाऊ शकतो. म्हणजेच, उत्पादनाचा मूळ स्रोत चुकीचा सादर केला गेला आहे, हा मुद्दा अधिक मजबूत मानला जातो.
या प्रकरणात अनेक तज्ज्ञांनी याला fashion plagiarism controversies चा भाग मानले आहे. याआधीही जागतिक फॅशन इंडस्ट्रीत अशा अनेक घटना घडल्या आहेत जिथे मूळ डिझाइनला श्रेय न दिल्याने वाद निर्माण झाले. बहुतेक वेळा ब्रँडने माफी मागून प्रकरण मिटवले जाते. मात्र Prada–Kolhapuri chappal controversy हा विषय केवळ कॉपीराइटपुरता मर्यादित नसून संपूर्ण संस्कृतीच्या मानाच्या मुद्द्याशी जोडलेला आहे.
संभाव्य निकाल आणि भविष्यातील प्रभाव
न्यायालयाचा निर्णय प्राडाच्या विरोधात लागल्यास, कंपनीला काही गंभीर परिणामांना सामोरे जावे लागू शकते. त्यात—
- “कोल्हापुरी” नाव वापरण्यावर बंदी
- डिझाइनच्या कमाईतून भारतीय कारागिरांना हिस्सा
- जागतिक ब्रँडसाठी कठोर कायदे आणि मार्गदर्शक तत्वे
यामुळे भारतीय पारंपरिक कलेचे संरक्षण करण्याचा मुद्दा अधिक ठोस होईल. महाराष्ट्रातील कारागिरांनी या वादातून आपला हक्क आणि अस्तित्व ठामपणे मांडले आहे. आता प्रश्न आहे-भारतीय न्यायव्यवस्था जागतिक ब्रँड्ससमोर स्थानिक हक्कांचे रक्षण कितपत प्रभावीपणे करू शकते? या प्रकरणाचा निकाल अनेक भविष्यातील global brands and Indian culture मधील संघर्षांसाठी एक दिशादर्शक ठरू शकतो.
जागतिक फॅशन विरुद्ध स्थानिक परंपरा
Prada–Kolhapuri chappal controversy म्हणजे जागतिक फॅशन जगत आणि भारतीय पारंपरिक कारागिरी यांच्या संघर्षाचे ठळक उदाहरण ठरले आहे. प्राडासारख्या लक्झरी ब्रँडने भारतीय traditional Indian footwear च्या प्रेरणेचा उल्लेख न केल्याने सोशल मीडियावर आणि स्थानिक स्तरावर मोठा वाद निर्माण झाला. परिणामी, Maharashtra artisans protest सारख्या मोहिमा सुरू झाल्या आणि या वादामुळे कोल्हापुरी चप्पलांना जागतिक पातळीवर प्रसिद्धी मिळाली. Needledust च्या डिझायनर शिरीन मन्न यांचा विश्वास आहे की या वादातून कोल्हापुरी शैलीला तरुण पिढीकडून नव्याने ओळख मिळेल. स्थानिक ब्रँड्सने या प्रसंगाचे मार्केटिंग करून मोठी विक्री नोंदवली, तर महाराष्ट्र उद्योग महासंघाने प्राडासोबत भविष्यातील सहकार्याची शक्यता व्यक्त केली आहे. एकूणच, भारतीय पारंपरिक हस्तकलांना योग्य श्रेय, मूल्य आणि जागतिक स्तरावर ओळख मिळावी अशी अपेक्षा आता जोर धरू लागली आहे.
