Sunil Gavaskar Turns 76: भारतीय क्रिकेटचे महान सलामीवीर सुनील गावसकर आज, १० जुलै २०२५ रोजी, आपला ७६ वा वाढदिवस साजरा करत आहेत (Sunil Gavaskar birthday 2025). पण तुम्हाला माहिती आहे का – गावसकर यांच्या जन्माच्या दिवशीच त्यांच्या बाबतीत एक अजब घटना घडली होती? रुग्णालयात नवजात सुनील यांची अदलाबदल एका मच्छिमाराच्या बाळासोबत झाली होती. सुदैवाने गावसकर यांच्या काकांनी सुनीलच्या कानाशेजारील खुणेवरून हे वेळीच ओळखले आणि ‘Little Master’ पुन्हा आपल्या क्रिकेटविश्वात परत आला. हा रोमहर्षक किस्सा स्वतः गावसकरांनी त्यांच्या आत्मचरित्रात उलगडला आहे. त्यांच्या नान-काकांनी सुनीलच्या डाव्या कानाच्या बाजूला असलेली लहान खुण पाहून लगेचच या अदलाबदलीची वर्दी डॉक्टरांना दिली. अखेरीस गावसकर कुटुंबियांनी आपला ‘सनी’ परत मिळवला आणि भारतीय क्रिकेटला भविष्यातला महानायक.
सुनील गावस्कर ७६ वर्षांचे झाले (Sunil Gavaskar Turns 76) असूनही संपूर्ण क्रिकेटजगत त्यांच्या बॅटमधून झळकलेल्या सुवर्ण आठवणींना उजाळा देत आहे. मैदानावर हेल्मेटशिवाय उभे राहूनही जगातील भयाण वेगवान गोलंदाजांचा सामना करण्याची गावसकर यांची धमक, त्यांनी उभारलेले विक्रमी डोंगर आणि भारतीय संघाला मिळवून दिलेले ऐतिहासिक विजय हे कायम स्मरणात राहणारे आहेत. प्रेमाने ‘लिटल मास्टर’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या Sunil Gavaskar यांना क्रिकेट इतिहासातील सर्वश्रेष्ठ सलामीवीरांपैकी एक मानले जाते. या विशेष लेखात आपण Sunil Gavaskar career records, त्यांच्या प्रसिद्ध शतकांवरील कामगिरी, काही अविस्मरणीय डावांचे किस्से आणि त्यांच्या गौरवशाली प्रवासातील महत्त्वाच्या टप्प्यांचा आढावा घेऊया.
क्रिकेटची सुरुवात आणि वाटचाल
सुनील मनोहर गावसकर यांचा जन्म 10 जुलै 1949 रोजी मुंबईतील एका मराठी मध्यमवर्गीय कुटुंबात झाला. लहानपणापासूनच क्रिकेटची आवड असलेल्या सुनीलने शालेय आणि महाविद्यालयीन क्रिकेट स्पर्धांमध्ये उत्तुंग कामगिरी करत नाव कमावले. 1966 साली त्यांना भारतातील ‘सर्वोत्कृष्ट शालेय क्रिकेटपटू’ असा बहुमान मिळाला होता. मुंबईच्या प्रतिष्ठित सेंट झेवियर्स महाविद्यालयात शिक्षण घेत असताना त्यांची फलंदाजीची चमक सर्वांच्या लक्षात आली. गावसकरांचे मामा माधव मंत्री स्वतः भारतीय कसोटी संघात खेळलेले अनुभवी विकेटकीपर असल्याने सुनीलला लहानपणी मार्गदर्शन लाभले.
प्रशिक्षक वसंत आढावकर यांच्या देखरेखीखाली आणि मुंबईच्या आझाद मैदानावरील सरावातून गावसकर घडत गेले. 1967 साली त्यांनी प्रथमश्रेणी (रणजी) क्रिकेटमध्ये मुंबईकडून पदार्पण केले आणि पहिल्या काही मोसमांतच ढीगभर धावा करून भारतीय निवडकर्त्यांना प्रभावित केले. म्हणूनच 1971 च्या वेस्ट इंडिज दौऱ्यासाठी भारतीय कसोटी संघात त्यांची निवड झाली आणि पुढचे इतिहासघडणीचे पर्व सुरू झाले.
पदार्पणातील चमत्कार: 1971 वेस्ट इंडिज दौरा
१९७१ साली वेस्ट इंडिजविरुद्धच्या मालिकेदरम्यान भारतीय संघात एका तरुण खेळाडूची एंट्री झाली – तोच आपला लिटल मास्टर सुनील गावसकर. या Sunil Gavaskar West Indies tour 1971 मालिकेत गावसकर यांनी पहिल्याच आव्हानात विक्रमांची आतषबाजी केली. वयाच्या अवघ्या २२व्या वर्षी, आपल्या पदार्पणाच्या या कसोटी मालिकेत त्यांनी तब्बल ७७४ धावा 154.80 च्या अविश्वसनीय सरासरीने केल्या. या दौऱ्यात त्यांनी एक द्विशतक, चार शतके आणि तीन अर्धशतके लगावली. विशेष म्हणजे पदार्पणाच्या कसोटी मालिकेत कोणत्याही अन्य फलंदाजाने आजतागायत एवढ्या धावा कधीच केलेल्या नाहीत. त्या मालिकेत भारतीय संघाने इतिहास रचला – वेस्ट इंडिजविरुद्ध पहिल्यांदाच कसोटी सामना आणि कसोटी मालिका विजय मिळवला. सुनील गावसकरांच्या या कामगिरीमुळे त्यांना रातोरात क्रिकेटविश्वात स्टारडम मिळाले.
गावसकरांनी या दौऱ्यात दाखवलेल्या तडाखेबंद कामगिरीचे वर्णन करताना कैक समीक्षक आणि चाहत्यांनी त्यांना सलाम केला. ट्रिनिडाड येथील संगीतकार लॉर्ड रिलेटर यांनी तर खास “गावसकर कॅलिप्सो” हे गाणे रचून त्यांच्या खेळीचं कौतुक केलं. पदार्पणातील या चमत्कारिक कामगिरीमुळे भविष्यात येणाऱ्या सुवर्ण कारकिर्दीची नांदी मिळाली, जे सुनील गावस्कर ७६ वर्षांचे झाले (Sunil Gavaskar Turns 76) च्या निमित्ताने आपण स्मरण करत आहोत.
कसोटी कारकिर्दीतील विक्रमांची बरसात
Sunil Gavaskar Turns 76 असा महत्त्वपूर्ण टप्पा गाठलेल्या या महान फलंदाजाने पुढील १६ वर्षांच्या कसोटी कारकिर्दीत विक्रमांचा खजिनाच जमा केला. त्यांनी एकूण 125 कसोटी सामने खेळून 51.12 च्या सरासरीने 10,122 धावा चोपल्या आणि 34 शतके झळकावली. टेस्ट क्रिकेटमध्ये १०,००० धावांचा ऐतिहासिक टप्पा गाठणारे गावसकर हे पहिले फलंदाज ठरले (मार्च 1987) – Sunil Gavaskar 10000 Test runs हा मैलाचा दगड त्यांच्या नावावर जमा झाला. तसेच जवळजवळ दोन दशके कसोटी क्रिकेटमधील सर्वाधिक शतकांचा विक्रम त्यांच्या नावावर होता – 34 कसोटी शतकांचा हा विक्रम (Sunil Gavaskar Test centuries record) 2005 मध्ये सचिन तेंडुलकरने मोडला. गावसकर यांच्या फलंदाजीची आणखी एक मोठी खासीयत म्हणजे सलामीवीर म्हणून ५० पेक्षा जास्त सरासरीने १० हजारहून अधिक कसोटी धावा आणि ३० हून अधिक शतके ठोकणारे ते अद्यापही एकमेव खेळाडू आहेत.
गावसकर यांनी वेगवान गोलंदाजांच्या काळात हेल्मेटशिवाय खेळूनदेखील धडाकेबाज शतके रचली. Little Master Sunil Gavaskar यांची वेस्ट इंडिजविरुद्धची कामगिरी तर अफलातून होती – त्या काळातील प्रख्यात चार वेगवान गोलंदाजांच्या माऱ्यासमोरही त्यांनी २७ कसोटीत १३ शतके ठोकली आणि सरासरी ६५ पेक्षा जास्त राखली. ते कसोटी सामन्याच्या दोन्ही डावांमध्ये शतक झळकावण्याचा पराक्रम तीन वेळा करणारे जगातील पहिले फलंदाज ठरले. त्यातील एक पराक्रम त्यांनी 1971 मध्ये पोर्ट ऑफ स्पेन कसोटीत (पहिल्या डावात 124 आणि दुसऱ्या डावात 220 धावा) साध्य केला होता. कसोटी क्रिकेटमध्ये सलग 106 सामने खेळण्याचा भारतीय विक्रमदेखील त्यांच्या नावावर आहे. आजही अनेक विक्रमांच्या यादीत गावसकर यांचे नाव अग्रस्थानी दिसते.
खालील तक्त्यात Sunil Gavaskar ODI and Test records ची मुख्य आकडेवारी दिली आहे:
| प्रकार | सामने | धावा | सरासरी | शतके | सर्वोच्च |
| कसोटी (Test) | 125 | 10,122 | 51.12 | 34 | 236* |
| एकदिवसीय (ODI) | 108 | 3,092 | 35.13 | 1 | 103* |
वरील आकडेवारीवरून सुनील गावसकर यांनी कसोटी आणि एकदिवसीय दोन्ही प्रकारात किती भरीव कामगिरी केली याची साक्ष मिळते. त्यांनी टेस्टमध्ये 45 अर्धशतके आणि एकूण 108 झेलही घेतले होते. याद्वारे कसोटीत शंभरपेक्षा जास्त झेल घेणारे ते पहिले भारतीय (विकेटकीपर वगळता) क्षेत्ररक्षक ठरले. सुनील गावस्कर ७६ वर्षांचे झाले (Sunil Gavaskar Turns 76) असतानाही त्यांच्या अनेक विक्रमांना अजून तोड नाही, आणि नव्या पिढीचे खेळाडू त्यांच्या कामगिरीकडून प्रेरणा घेत आहेत.
- कसोटी पदार्पण मालिकेत सर्वाधिक धावा: पदार्पणाच्या कसोटी मालिकेत गावसकर यांनी केलेल्या 774 धावा हा आजतागायत जागतिक विक्रम आहे.
- कसोटीत 10,000+ धावा: 1987 साली गावसकर हे कसोटी क्रिकेटमध्ये 10 हजार धावा पूर्ण करणारे पहिले फलंदाज बनले (Sunil Gavaskar 10000 Test runs).
- दोन्ही डावांत शतके (तीन वेळा): कसोटी सामन्यात दोन्ही डावांत शतक करण्याची किमया गावसकर यांनी तीनदा साध्य केली आहे, जे विश्वविक्रम आहे.
- वेस्ट इंडिजविरुद्ध १३ शतके: वेस्ट इंडिजसारख्या बलाढ्य संघाविरुद्ध गावसकर यांनी एकूण 13 कसोटी शतके झळकावली आहेत – हे कोणत्याही खेळाडूचे त्या संघाविरुद्धचे सर्वाधिक शतक आहे.
- सलग १०६ कसोटी सामने: गावसकर यांनी भारतासाठी १०६ कसोटी सामने सलग खेळले, जे भारतीय संघासाठी अद्यापही अभूतपूर्व सलग खेळाचा विक्रम आहे.
स्मरणीय डाव आणि सुवर्ण आठवणी
गावसकर यांच्या बॅटने अनेक स्मरणीय डाव खेळले गेले आहेत, ज्यांनी भारतीय क्रिकेटप्रेमींना सुवर्ण आठवणी दिल्या. त्यांची काही प्रसिद्ध आणि महत्त्वपूर्ण खेळी खालीलप्रमाणे:
| धावा | विरुद्ध (वर्ष) | स्थळ | वैशिष्ट्य |
| 124 आणि 220 | वेस्ट इंडिज (1971) | पोर्ट ऑफ स्पेन, त्रिनिदाद | पदार्पणाच्या मालिकेतील एकाच कसोटीत दोन शतके; दुसऱ्या डावातील 220 धावा मालिकाविजयात महत्त्वपूर्ण ठरल्या |
| 221 | इंग्लंड (1979) | द ओव्हल, लंडन | चौथ्या डावात 438 धावांचे आव्हान पेलताना झळकावलेले शतक; विजय जरी हुकला तरी धैर्यशील खेळी म्हणून अजरामर |
| 236* | वेस्ट इंडिज (1983) | चेन्नई (मद्रास) | कसोटीकारकिर्दीतील सर्वोच्च वैयक्तिक धावसंख्या; नाबाद द्विशतकी खेळीने सामना ड्रॉ राखला |
| 205 | वेस्ट इंडिज (1978) | मुंबई | भारतात वेस्ट इंडिजविरुद्ध प्रथम भारतीयाने ठोकलेले द्विशतक; त्या मालिकेतली निर्णायक कर्णधाराची खेळी |
| 103* | न्यू झीलंड (1987) | नागपूर | एकदिवसीय क्रिकेटमधील त्यांचे एकमेव शतक; 1987 विश्वचषक सामन्यात नाबाद खेळी करून संघाला सहज विजय मिळवून दिला |
| 96 | पाकिस्तान (1987) | बंगळुरू | शेवटच्या कसोटीत फिरकीला साथ देणाऱ्या खेळपट्टीवर संयमी 96 धावा; जिंकता आला नसला तरी जिद्दीची झलक |
मैदानावर चमकलेल्या आठवणी आणि ऐतिहासिक खेळी
या प्रत्येक खेळीमागे एक चमकदार कथा आहे. उदाहरणार्थ, 1979 साली इंग्लंडविरुद्ध ओव्हल कसोटीत भारत जगप्रसिद्ध 438 धावांच्या लक्ष्याचा पाठलाग करत होता. Sunil Gavaskar यांनी त्या चौथ्या डावात जबरदस्त 221 धावा फटकावून विजयाची आशा जिवंत ठेवली. अखेर सामना बरोबरीत सुटला, पण त्या इनिंगमुळे सिद्ध झाले की कोणत्याही आव्हानाचा सामना करण्याची क्षमता गावसकरांकडे होती. त्याचप्रमाणे, 1987 मध्ये पाकिस्तानविरुद्ध बंगळुरू कसोटीत फिरकीला अनुकूल खेळपट्टीवर त्यांनी केलेली 96 धावांची खेळी ही त्यांच्या शेवटच्या कसोटी इनिंगची संस्मरणीय अखेर ठरली. जरी हे शतक हुलकावणी देऊन गेले तरी त्या डावात त्यांच्या लौकिक तंत्रशुद्ध फलंदाजीची झलक दिसली.
जगाने गावसकरांना कसोटी क्रिकेटमधील तंत्रप्रिय फलंदाज म्हणून ओळखले असले तरी मर्यादित षटकांच्या क्रिकेटमध्येही ते संधी मिळताच चमकू शकतात, हे त्यांनी शेवटी दाखवून दिले. 1975 च्या पहिल्या विश्वचषक स्पर्धेत इंग्लंडविरुद्ध पूर्ण 60 षटक फलंदाजी करून अवघ्या 36 धावा नाबाद ठेवल्यामुळे त्यांच्या धीम्या खेळीस टीका झाली होती. पण कारकिर्दीच्या शेवटी 1987 च्या विश्वचषकात त्याच गावसकरांनी न्यू झीलंडविरुद्ध केवळ 88 चेंडूत नाबाद 103* धावा फटकावत टीकाकारांना सणसणीत उत्तर दिले.
गावसकर यांच्या पराक्रमी खेळींची यादी अजूनही मोठी आहे. त्यांच्या अशा अनेक खेळी आजही ‘Sunil Gavaskar famous innings’ म्हणून गौरवल्या जातात आणि क्रिकेटरसिकांच्या आठवणीत सदैव ताज्या राहतात.
कर्णधार गावसकर: नेतृत्वाची ठसठशीत छाप
फक्त महान फलंदाजच नव्हे, सुनील गावसकर यांनी संघाचे नेतृत्व करूनही आपल्या नावाचा ठसा उमटवला. ते 1976 ते 1985 दरम्यान भारतीय कसोटी संघाचे कर्णधार होते. Sunil Gavaskar captaincy highlights पाहिल्यास, त्यांच्या नेतृत्वाखाली भारताने 47 कसोटी सामन्यांत 9 विजय मिळवले, 8 पराभव स्वीकारले आणि तब्बल 30 सामने अनिर्णित ठेवले. एकदिवसीय क्रिकेटमध्ये गावसकर यांनी 37 सामन्यांत भारतीय संघाचे नेतृत्त्व केले आणि त्यापैकी 14 सामने जिंकले. त्यांच्या नेतृत्वातील काही महत्त्वाच्या कामगिरी पुढील तक्त्यात पाहूया:
| स्पर्धा/फॉरमॅट | सामने (कर्णधार म्हणून) | जिंकले | हरले | अनिर्णित/इतर |
| कसोटी (Tests) | 47 | 9 | 8 | 30 बरोबरी |
| एकदिवसीय (ODIs) | 37 | 14 | 21 | 2 अनिर्णित |
मैदानावर नेतृत्वाने घडवलेले ऐतिहासिक क्षण
गावसकर यांच्या नेतृत्वात भारतीय संघाने काही ऐतिहासिक यश मिळवले. 1980-81 मध्ये त्यांच्या नेतृत्वाखालील ऑस्ट्रेलिया दौऱ्यात मेलबर्न कसोटी जिंकून भारताने मालिका बरोबरीत राखली. 1984 साली आशिया चषक स्पर्धा (Sunil Gavaskar Asia Cup 1984) जिंकणारा भारतीय संघ असो, किंवा 1985 साली जागतिक क्रिकेट अजिंक्यपद स्पर्धेत (World Championship of Cricket) चॅम्पियन बनण्याचा क्षण (Sunil Gavaskar World Championship 1985) – या दोन्ही विजेतेपदांनी कर्णधार म्हणून गावसकर यांचा दबदबा सिद्ध केला. त्यांच्या नेतृत्वशैलीबाबत मात्र वेळोवेळी चर्चा झाली. Sunil Gavaskar leadership style काहीशी रक्षणात्मक आणि पारंपरिक असल्याचे अनेकांचे मत होते, त्यामुळे अनेक सामने अनिर्णित सुटत असत.
काही वेळा धोका टाळणारी रणनीती अवलंबल्यामुळे त्यांच्यावर टीकाही झाली. तरीसुद्धा, संकटमोचक फलंदाज म्हणून संघाला आधार देणे आणि आवश्यक तेव्हा आक्रमक खेळी करत सामन्याचा चेहरामोहरा बदलणे यात ते मागे हटले नाहीत. त्यांच्या कर्णधारपदाची सुरुवात 1976 मध्ये न्यूझीलंडविरुद्ध ऑकलंड कसोटीत शतकी खेळीने झाली होती. त्यानंतर गृह मैदानावरील पहिल्याच मालिकेत, 1978-79 मध्ये वेस्ट इंडिजविरुद्ध 205 धावा काढत भारताच्या मालिकाविजयात मोलाचा वाटा उचलला. अशा या संमिश्र पण उल्लेखनीय कर्णधारपदाने भारतीय क्रिकेटला काही अमूल्य क्षण दिले. आज Sunil Gavaskar Turns 76 च्या वाढदिवशी त्यांच्या या नेतृत्वगाथेच्या आठवणींनाही क्रिकेटप्रेमी आवर्जून उजाळा देत आहेत.
पुरस्कार आणि सन्मान
सुनील गावस्कर ७६ वर्षांचे झाले (Sunil Gavaskar Turns 76) असताना या विशेष दिवसाचे औचित्य साधून त्यांच्या कारकिर्दीतील प्रमुख पुरस्कार आणि सन्मानांकडे नजर टाकूया. सुनील गावसकर यांच्या अद्वितीय कामगिरीबद्दल त्यांना अनेक गौरव मिळाले आहेत. 1980 साली त्यांना प्रतिष्ठित Wisden Cricketer of the Year (Sunil Gavaskar Wisden Cricketer of the Year) मध्ये समाविष्ट करण्यात आले तसेच भारत सरकारकडून पद्मभूषण (Sunil Gavaskar Padma Bhushan award) हा तृतीय सर्वोच्च नागरी सन्मान प्रदान करण्यात आला. 1983 साली विश्वचषक विजय मिळवलेल्या भारतीय संघाचेही ते महत्त्वाचे सदस्य होते. क्रिकेटमधील त्यांच्या अमूल्य योगदानासाठी 2012 साली त्यांना BCCI कडून सी.के. नायडू जीवनगौरव पुरस्कार मिळाला. विशेष म्हणजे भारत आणि ऑस्ट्रेलिया यांच्यातील कसोटी मालिकेला “Border Gavaskar Trophy” असे नाव देऊन त्यांच्या गौरवशाली कारकिर्दीचा सन्मान करण्यात आला आहे. 2009 साली आयसीसीने त्यांची क्रिकेटच्या प्रतिष्ठित हॉल ऑफ फेममध्ये निवड केली.
निवृत्तीपश्चात कारकीर्द आणि वारसा
१९८७ मध्ये आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमधून निवृत्त झाल्यानंतर Sunil Gavaskar post-retirement career सुद्धा बहुरंगी राहिला. त्यांनी दूरदर्शनवरील समालोचनातून चाहत्यांचे मन जिंकले. एक लोकप्रिय Sunil Gavaskar commentary career म्हणून दशकानुदशनके विविध सामन्यांचे विश्लेषण त्यांनी केले. तसेच वर्तमानपत्रांसाठी नियमित स्तंभलेखन करून क्रिकेट ज्ञान सर्वसामान्यांपर्यंत पोहोचवले. थोड्याच काळासाठी ते आयसीसीचे सामना निरीक्षक म्हणजेच मॅच रेफरी (Sunil Gavaskar ICC match referee) म्हणूनही कार्यरत होते. 2014 साली भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळाचे (BCCI) अंतरिम अध्यक्षपद (Sunil Gavaskar BCCI interim president) त्यांनी काही काळ भूषवले. क्रिकेट प्रशासनात आणि सल्लागार भूमिकेतही त्यांनी उल्लेखनीय योगदान दिले आहे. आज Sunil Gavaskar 76 वर्षांचे होत असले तरीही त्यांची ऊर्जा आणि क्रिकेटप्रेम अजूनही तितकेच ताजेतवाने आहे. युवा खेळाडूंसाठी ते अद्याप मार्गदर्शक आहेत. रोहित शर्मा, विराट कोहलीसारख्या आधुनिक दौरातील भारतीय फलंदाजांवर लिटल मास्टरचा प्रभाव स्पष्टपणे दिसून येतो. Sunil Gavaskar cricket legacy हा भारतीय क्रिकेटच्या इतिहासातील अमूल्य ठेवा आहे. तंत्रशुद्ध आणि निर्धारपूर्ण खेळाने गावसकरांनी जगभरातील गोलंदाजांना जे धडे दिले, त्यामुळे अनेक पिढ्यांचे फलंदाज प्रेरित झाले.
