कसोटी क्रिकेटला जरी “जंटलमन्स गेम” म्हटले जात असले तरी, या मैदानावर खेळाडूंनी प्रकट केलेली जिद्द आणि शौर्य अकल्पित असते. अनेक वेळा खेळाडू जबर दुखापतींवर मात करून संघासाठी अखेरपर्यंत उभे राहिल्याची उदाहरणे आपण पाहिली आहेत. भारतीय कसोटी क्रिकेटने तर अशा पराक्रमांची परंपरा निर्माण केली आहे – जिथे खेळाडूंनी आपल्यातील Warriors of Test Cricket (कसोटी क्रिकेटचे योद्धे) असल्याचे सिद्ध केले आहे.
एखाद्या चेंडूने हाड मोडलेले असो किंवा स्नायू ताणलेले असोत, या शूर खेळाडूंनी वेदना सहन करत मैदान सोडण्यास नकार दिला आणि इतिहास घडवला. त्यांच्या जबरदस्त जिगरीमुळे क्रिकेट जगतात त्यांना सलाम केला जातो. भारतीय संघातील अनिल कुंबळेपासून (तुटलेला जबडा असूनही गोलंदाजी), तरुण ऋषभ पंतपर्यंत (तुटलेला पाय असूनही अर्धशतक) अशा अनेक Warriors of Test Cricket यांच्या कहाण्या आजही चाहत्यांच्या स्मरणात जिवंत आहेत. हे केवळ भारतीयच नव्हे तर जागतिक क्रिकेटमधील खेळाडूंच्या शौर्यगाथा आहेत. या प्रत्येक कथेचा आपण खाली तपशीलवार विचार करू – कसोटी क्रिकेटच्या योद्ध्यांनी त्यांच्या दुखापतींवर मात कशी केली आणि कसोटी क्रिकेटच्या मैदानावर विजय कसा मिळवला!
अनिल कुंबळे – तुटलेल्या जबड्यानेही १४ षटकांची स्पेल (2002, अँटिग्वा) (Anil Kumble broken jaw)
मे २००२ मध्ये अँटिग्वाच्या कसोटीत अनिल कुंबळे फलंदाजी करीत असताना मार्विन डिल्लनच्या उसळत्या चेंडूने थेट त्याच्या जबड्यावर आघात केला. कुंबळेने तोंडातून रक्त येत असूनही आणखी काही वेळ फलंदाजी केली, मात्र नंतर परीक्षणात त्याचा जबडा तुटल्याचे स्पष्ट झाले. डॉक्टरांनी त्याला त्वरित शस्त्रक्रियेसाठी परत भारतात जाण्याचा सल्ला दिला. पण खऱ्या Warriors of Test Cricket प्रमाणे कुंबळेने संघासाठी खेळणे पसंत केले. त्याने चेहऱ्यावर बँडेज बांधून पुन्हा मैदानात येत सलग १४ षटके गोलंदाजी केली. या हिमतीला योग्य फल मिळाले – त्याने महान ब्रायन लाराला पायचित करून (एल्बीडब्ल्यू) माघारी पाठवले. त्याच्या या शौर्याबद्दल वेस्ट इंडीजचे दिग्गज सर विवियन रिचर्ड्स यांनीही थोर स्तुती करत म्हटले, “It was one of the bravest things I’ve seen on the field of play”. ही कसोटी शेवटी ड्रॉ झाली असली तरी कुंबळेच्या या शौर्यगाथेची चर्चा जगभर झाली.
ऋषभ पंत – तुटलेल्या पायाने अर्धशतक पूर्ण (2025, मँचेस्टर) (Rishabh Pant injury Manchester Test)
जुलै २०२५ मधील इंग्लंड दौर्‍यातील चौथ्या कसोटीत (मँचेस्टर, ओल्ड ट्रॅफर्ड) भारतीय युवा विकेटकीपर-फलंदाज ऋषभ पंतने जबरदस्त जिगर दाखवली. पहिल्या डावात ३७ धावांवर असताना त्याच्या उजव्या पायाला गंभीर इजा झाली आणि त्याला रिटायर्ड-हर्ट व्हावे लागले. तपासणीत त्याच्या पायातील मेटाटर्सल हाड फ्रॅक्चर झाल्याचे स्पष्ट झाले आणि तो सुरक्षात्मक ‘मून-बूट’ घालून दुसऱ्या दिवशी मैदानावर आला. बहुतांश जणांना वाटले की आता पंत खेळू शकणार नाही. पण शार्दुल ठाकूर बाद होताच पंतने आश्चर्यकारकरीत्या एक पाय लंगडत क्रीजवर येण्याचा निर्णय घेतला. त्याला चालणेही कठीण झाले होते; त्यामुळे त्याने जवळजवळ स्थिर उभे राहून फटके खेळले व गरजेनुसार एकाच पायावर लंगडत धावा पूर्ण केल्या.
साधारण ७० मिनिटांच्या जिगरीने त्याने १७ चेंडूत १७ धावा जोडून आपले अर्धशतक (५४ धावा) पूर्ण केले. विरोधी इंग्लंड संघाच्या खेळाडूंनाही या Warrior of Test Cricket ला सलाम करावा लागला. माजी प्रशिक्षक रवी शास्त्री यांनी पंतच्या खेळाविषयी गौरवोद्गार काढले की, “तो खऱ्या अर्थाने टीमसाठी झटणारा खेळाडू आहे, त्याच्या अंगात स्टीलपेक्षाही जास्त काहीतरी आहे”. ऋषभ पंतच्या या खेळीने भारतीय क्रिकेटची जिद्द (Indian cricket resilience) पुन्हा एकदा सिद्ध केली.
व्ही. व्ही. एस. लक्ष्मण – तीव्र पाठदुखीवर मात करून ऐतिहासिक विजय (2010, मोहाली) (VVS Laxman back pain Mohali)
ऑक्टोबर २०१० मध्ये मोहाली येथील कसोटीत भारताने ऑस्ट्रेलियाविरुद्ध लक्ष्मणच्या एका अविस्मरणीय खेळीच्या जोरावर रोमहर्षक विजय मिळवला. मध्यक्रमातील फलंदाज व्ही. व्ही. एस. लक्ष्मणला सामन्यापूर्वीच तीव्र पाठदुखीचा त्रास सुरू झाला होता. पहिल्या डावात तो केवळ २ धावा करू शकला आणि दुसऱ्या डावात तर त्याची प्रकृती खालावल्याने त्याला १०व्या क्रमांकावर (रनरच्या मदतीने) फलंदाजीला यावे लागले.
भारत २१६ धावांचे लक्ष्य गाठताना ८ बाद १२४ अशा संकटात सापडला होता. अशा स्थितीत फलंदाजीला आलेल्या लक्ष्मणने वेदना दुर्लक्षित करून अविश्वसनीय संयम दाखवला. त्याने शेवटच्या जोडीतील इशांत शर्मा आणि प्रज्ञान ओझा यांना सोबत घेऊन एक-एक धाव काढण्यावर भर दिला. हालचाल करणे कठीण असल्याने लक्ष्मण चौकारांसाठी अप्रतिम टाइमिंगने फटके मारत होता. एक प्रसंगी स्लो रणिंगबद्दल त्याने ओझावर रागही व्यक्त केला! अखेरीस लक्ष्मण ७३* धावांवर नाबाद राहिला आणि भारताने केवळ १ विकेटने ऐतिहासिक विजय मिळवला. लक्ष्मणची ही खेळी भारतीय कसोटी इतिहासातील सर्वात धाडसी कामगिरींपैकी एक ठरली आणि खऱ्या अर्थाने Warriors of Test Cricket श्रेणीतील मानली जाते.
मोहिंदर अमरनाथ – वेदना सहन करून परत येऊन धावा फटकावल्या (1983, बार्बाडोस)
एप्रिल १९८३ मध्ये वेस्ट इंडिज विरुद्ध बार्बाडोस कसोटीत मोहिंदर अमरनाथ यांनी जखमी अवस्थेत खेळून अद्भुत जिद्द दाखवली. पहिल्या डावात त्यांनी वेगवान आणि उसळत्या खेळपट्टीवर ९१ धावा केल्या होत्या. तरीही भारताला डावाने पिछाडी होते, ज्यामुळे विजयासाठी दुसऱ्या डावात २७७ धावांचे कठीण लक्ष्य उभे होते. दुसऱ्या डावात अमरनाथ १८ धावांवर खेळत असताना मल्कम मार्शलच्या एका भेदक बाउन्सरने थेट त्यांच्या चेहऱ्यावर आघात केला.
जबडा जखमी होऊन त्यांना तत्काळ मैदान सोडावे लागले. परंतु भारताची स्थिती ५ बाद १३९ अशी गंभीर झाल्यावर अमरनाथ पुन्हा हेल्मेट परिधान करून फलंदाजीला उतरले. पुढची दोन तासांहून अधिक वेळ त्यांनी वेदना बाजूला ठेवत झुंज दिली आणि शानदार ८० धावा पूर्ण केल्या. तो सामना भारत १० विकेटने हरला, तरी अमरनाथ यांच्या लढाऊ खेळीमुळे त्यांना सामनावीर (Man of the Match) पुरस्कार देऊन गौरवण्यात आले. दुखापत झाल्यानंतरही अशी खेळी करणारे अमरनाथ हे खरे अर्थाने ‘Warriors of Test Cricket’ ठरले.
हनुमा विहारी – मांडीचा स्नायू तुटलेला असताना तीन तास खेळून सामना वाचवला (2021, सिडनी)
जानेवारी २०२१ मधील सिडनी कसोटीत हनुमा विहारीनेही विलक्षण चिकाटीचे दर्शन घडवले. सामन्याच्या पाचव्या दिवशी भारतासमोर विजयासाठी अशक्यप्राय ४०७ धावांचे लक्ष होते. पाच विकेट पडून २७७ धावा झाल्या तेव्हा विहारी आणि पाठीला त्रास होणारा आर. अश्विन यांनी डाव सावरण्याची जबाबदारी घेतली. लवकरच विहारीच्या मांडीच्या स्नायूमध्ये (हॅमस्ट्रिंग) ग्रेड-२ स्तराचा तीव्र ताण (tear) आला – अशी दुखापत एरवी खेळाडूला अनेक आठवडे मैदानाबाहेर ठेवते. पण विहारीने वेदना अंगावर घेत फलंदाजी सुरूच ठेवली. त्याने तब्बल अडीच तास क्रीज सोडली नाही आणि १६१ चेंडूंत २३ नाबाद धावा करून काढल्या. विहारी आणि अश्विन यांच्या या अभेद्य भागीदारीमुळे भारताने हा सामना अनिर्णित राखला. दुखापत झाल्यानंतरही जिद्दीने खेळत राहण्याचे (playing through pain in cricket) हे एक उत्तम उदाहरण ठरले आणि विहारीने दाखवलेल्या या जिद्दीने Warriors of Test Cricket ची परंपरा कायम राखली.
भारतीय खेळाडू – दुखापत असूनही केलेले पराक्रम
| खेळाडू | सामना (वर्ष) | दुखापत | पराक्रम |
| अनिल कुंबळे | अँटिग्वा वि. WI (2002) | जबडा तुटला | चेहऱ्यावर बँडेज बांधून १४ षटके गोलंदाजी; ब्रायन लाराला बाद केले (सामना ड्रॉ) |
| ऋषभ पंत | ओल्ड ट्रॅफर्ड वि. ENG (2025) | पाय फ्रॅक्चर | रिटायर्ड-हर्टनंतर परत येत लंगडत अर्धशतक (५४) पूर्ण केले (महत्त्वाच्या धावा) |
| व्ही. व्ही. एस. लक्ष्मण | मोहाली वि. AUS (2010) | तीव्र पाठदुखी | रनरच्या मदतीने ७३* धावा नाबाद; भारत १ विकेटने विजयी |
| मोहिंदर अमरनाथ | बार्बाडोस वि WI (1983) | जबड्यावर मार | रिटायर्डहर्टनंतर परत येऊन ८० धावा फटकावल्या (सामनावीर पुरस्कार) |
| हनुमा विहारी | सिडनी वि. AUS (2021) | हॅमस्ट्रिंग फाटला | शेवटचे २.५ तास खेळून १६१ चेंडूंत नाबाद २३ धावा; सामना अनिर्णित राखला |
इयान बेल – तुटलेल्या पायाने मैदानात उतरण्याची हिंमत (2010, ब्रिस्टोल ODI) (Ian Bell broken foot)
इंग्लंडच्या इयान बेल यांच्या एका प्रसंगाचा उल्लेख मर्यादित षटकांच्या सामन्यात झाला असला तरी तो खेळाडूंच्या जिद्दीचे अद्वितीय उदाहरण आहे. जुलै २०१० मध्ये ब्रिस्टोल येथे बांगलादेशविरुद्धच्या एका एकदिवसीय सामन्यात बेलच्या डाव्या पायाचे हाड क्षेत्ररक्षणादरम्यान तुटले (foot fracture). दुखापत इतकी गंभीर होती की इंग्लंडचा डाव शेवटच्या टप्प्यात असताना कोणीही अपेक्षा केली नव्हती की बेल फलंदाजीला येईल. परंतु संघाला जिंकण्यासाठी शेवटच्या काही धावा बाकी असताना बेलने आपल्या तुटलेल्या पायाला कास्ट बांधून आणि पायात विशाल चप्पलासारखा संरक्षक गार्ड घालून शेवटचा फलंदाज म्हणून मैदानात येण्याचा निर्णय घेतला.
तो नॉन-स्ट्राइकर एंडवर उभा राहिला आणि उरलेली १० धावा काढण्याची जबाबदारी साथीदार जोनाथन ट्रॉटवर सोपवली. अखेरीस इंग्लंडला ६ धावांनी पराभव स्वीकारावा लागला आणि बेलला चेंडूचा सामना करावा लागला नाही. तरीसुद्धा बेलने घेतलेल्या या धाडसी निर्णयाने सर्वांना प्रभावित केले. मर्यादित षटकांच्या क्रिकेटमध्ये अशा प्रकारे जखमी अवस्थेत खेळण्यासाठी मैदानात उतरण्याची घटना अत्यंत दुर्मिळ मानली जाते. इयान बेलची ही हिम्मत भारतीय खेळाडूंनी दाखवलेल्या जुन्या Warriors of Test Cricket यांच्या शौर्यकथांशी तोलामोलाची ठरली आहे.
कॉलिन कौड्रे आणि पॉल टेरी – तुटलेल्या हाताने खेळण्याची दर्दम्य इच्छा (1963 आणि 1984)
इंग्लंडच्या कॉलिन कौड्रे आणि पॉल टेरी या दोघांनीही प्रत्येकी एका कसोटीत हाड मोडलेले असतानाही मैदानावर उभे राहण्याची दर्दम्य इच्छाशक्ती दाखवली. १९६३ साली लॉर्ड्स कसोटीत वेस्ट इंडिजच्या वेस हॉल यांच्या वेगवान चेंडूने कॉलिन कौड्रे यांच्या हाताला गंभीर इजा केली आणि त्यांचे मनगटाचे हाड मोडले. चौथ्या दिवशी त्यांना निवृत्त व्हावे लागले, परंतु पाचव्या दिवशी इंग्लंडच्या शेवटच्या विकेटला काही चेंडू शिल्लक असताना कौड्रे प्लास्टर चढवून पुन्हा क्रीजवर उभे राहिले. ते शेवटपर्यंत नॉन-स्ट्राइकरच्या एंडवर राहिले (त्यांना चेंडूचा सामना करावा लागला नाही), पण संघाचा डाव वाचवण्यात त्यांचा मोठा वाटा होता.
त्यानंतर जुलै १९८४ मध्ये ओव्हल कसोटीत पॉल टेरी यांच्या डाव्या हाताचे हाड विंडीजच्या गोलंदाजाच्या बाउन्सरमुळे तुटले. त्यांना लगेच उपचारासाठी बाहेर जावे लागले, पण इंग्लंडला फॉलोऑन टाळण्यासाठी काही धावांची गरज असताना टेरी यांनी आपल्या हाताला स्लिंगने अडकवून पुन्हा फलंदाजीला येण्याचा निर्णय घेतला. जखमी हाताने काही काळ खेळून त्यांनी अॅलन लॅम्बला शतक पूर्ण करण्यास साथ दिली. जखमी अवस्थेत खेळल्याने टेरी यांची टेस्ट कारकीर्द फार पुढे जाऊ शकली नाही, मात्र त्या दिवशी त्यांनी दाखवलेल्या जिद्दीने खरे Warriors of Test Cricket कसे असतात ते दाखवून दिले.
रिक मॅकॉस्कर – तुटलेल्या जबड्याने परत येऊन संघाला मदत (1977, मेलबर्न) (Rick McCosker jaw injury)
ऑस्ट्रेलियाचा सलामीवीर रिक मॅकॉस्कर यांच्या १९७७ सालच्या “सेंचेनरी टेस्ट” मधील प्रसंगाने जखमी अवस्थेत लढण्याची उदाहरणे सातासमुद्रापार पोहोचवली. मेलबर्नमध्ये झालेल्या या ऐतिहासिक कसोटीत पहिल्या डावात बॉब विलिसच्या बाउन्सरने मॅकॉस्कर यांच्या चेहऱ्यावर जबर मार केला आणि त्यांचा जबडा तुटला. त्यांना उपचारांसाठी मैदान सोडावे लागले. मात्र दुसऱ्या डावात ऑस्ट्रेलियाची स्थिती कठीण होताच मॅकॉस्कर यांनी चेहऱ्यावर पट्ट्या बांधल्या स्थितीत परत येऊन फलंदाजीला उतरण्याचा निर्णय घेतला.
ते १०व्या क्रमांकावर खेळायला आले आणि जखमी असूनही ६८ चेंडूंत २५ धावा फटकावल्या. त्यांनी रॉडनी मार्शसोबत नवव्या विकेटसाठी ५४ धावांची भागीदारी रचली, ज्यामुळे ऑस्ट्रेलियाला डाव सावरण्यात मोठी मदत मिळाली. अखेरीस ऑस्ट्रेलियाने हा सामना ४५ धावांनी जिंकला. मॅकॉस्कर यांच्या या शौर्याबद्दल संपूर्ण क्रिकेटविश्वातून त्यांची स्तुती झाली. मॅकॉस्करची ही गाथा Warriors of Test Cricket यांमध्ये अधोरेखित केली जाते.
ख्रिस व्होक्स – खांदा जखमी असतानाही मालिका जिंकण्याची धडपड (2025, ओव्हल) (Chris Woakes shoulder injury)
ऑगस्ट २०२५ मध्ये लंडनच्या ओव्हल मैदानावर इंग्लंड-भारत पाचव्या कसोटीत एक नाट्यमय प्रसंग घडला. इंग्लंडचा अष्टपैलू ख्रिस व्होक्स फिल्डिंगदरम्यान खाली पडला आणि त्याचा डावा खांदा जागेवरून विस्कटला (dislocated shoulder). त्यामुळे तो पुढे खेळू शकणार नाही असे मानले जात होते. पण शेवटच्या दिवशी इंग्लंडला विजयासाठी १७ धावांची गरज असताना ९ विकेट्स पडल्या आणि अखेरचा फलंदाज म्हणून व्होक्सला मैदानात उतरावे लागले. त्यांनी आपल्या जखमी हाताला स्लिंगने कंबरला अडकवून धरले होते आणि उजव्या हाताने फक्त बॅट पकडून तो क्रीजवर उभा राहिला. वेदना सहन करूनही धावफलक हलता ठेवण्यासाठी तो धावा घेण्याचा प्रयत्न करत होता. दुर्दैवाने दुसऱ्या टोकावर शेवटचा विकेट पडला आणि इंग्लंड ६ धावांनी पराभूत झाला (मालिका २–२ बरोबरीत समाप्त). व्होक्सला कोणताही चेंडू खेळता आला नाही, पण जखमी अवस्थेत त्याने दाखवलेल्या जिद्दीचे ऑव्हलवरील प्रेक्षकांनी भरभरून कौतुक केले.
या घटनेनंतर कर्णधार बेन स्टोक्स म्हणाला, “आमचे काही खेळाडू यापूर्वी तुटलेल्या पायाने किंवा बोटाने खेळले आहेत, आणि आता एका खेळाडूने सुटलेल्या खांद्यासह फलंदाजी करून दाखवली. हे देशासाठी खेळण्याच्या जिगरीचे उत्तम उदाहरण आहे”. ख्रिस व्होक्सच्या या प्रयत्नामुळे ‘Warriors of Test Cricket’ अर्थात पांढऱ्या कपड्यांतील वीरांच्या यादीत आणखी एका अध्यायाची भर पडली.
आंतरराष्ट्रीय “Warriors of Test Cricket” – दुखापत असूनही केलेले पराक्रम
| खेळाडू (देश) | सामना (वर्ष) | दुखापत | पराक्रम |
| इयान बेल (ENG) | ब्रिस्टोल वि BAN ODI (2010) | पायाचे हाड तुटले | कास्ट लावलेल्या पायाने शेवटच्या विकेटला मैदानात आला; चेंडू न खेळताही जिगर दाखवली |
| कॉलिन कौड्रे (ENG) | लॉर्ड्स वि WI (1963) | हात मोडला | प्लास्टर लावलेल्या हाताने शेवटच्या काही चेंडूंसाठी फलंदाजीला आला; सामना ड्रॉ राखला |
| पॉल टेरी (ENG) | ओव्हल वि WI (1984) | हात मोडला | हात स्लिंगमध्ये बांधून फलंदाजीला आला; अॅलन लॅम्बला शतक पूर्ण करण्यास साथ दिली |
| रिक मॅकॉस्कर (AUS) | मेलबर्न वि ENG (1977) | जबडा तुटला | दुसऱ्या डावात पट्ट्या बांधून २५ धावा (६८ चेंडू) करत ५४ धावांची भागीदारी रचली; ऑस्ट्रेलिया विजयी |
| ग्रॅहम स्मिथ (SA) | सिडनी वि AUS (2009) | हाताची हाडे तुटली | ११व्या क्रमांकावर एका हाताने फलंदाजी करत १७ चेंडू झेलून काढले; टीम स्पिरिटची मिशाल मिळवली |
| मल्कम मार्शल (WI) | लीड्स वि ENG (1984) | अंगठा तुटला | एका हाताने फलंदाजी करून साथीच्या फलंदाजाचे शतक घडवले; नंतर ७ विकेट्स घेतल्या |
| ख्रिस व्होक्स (ENG) | ओव्हल वि IND (2025) | खांदा डिसलोकेट | हात स्लिंगमध्ये घेऊन शेवटच्या विकेटला फलंदाजीला आला; शेवटपर्यंत लढत दिली (६ धावांनी पराभव) |
शौर्याचे उद्गार (महान खेळाडूंची विधानें)
| प्रसंग | प्रतिक्रिया |
| अनिल कुंबळे (2002) तुटलेला जबडा असूनही गोलंदाजी | “It was one of the bravest things I’ve seen on the field of play.” – विव रिचर्ड्स |
| ऋषभ पंत (2025) तुटलेला पाय असूनही अर्धशतक | “तो खरे अर्थाने ‘टीम मॅन’ आहे, त्याच्या अंगात स्टीलपेक्षाही जास्त काहीतरी आहे.” – रवी शास्त्री |
| हनुमा विहारी (2021) आणि आर. अश्विनने सिडनी टेस्ट ड्रॉ राखली | “इतक्या वेदना असूनही त्यांनी देशासाठी लढण्याची तयारी दाखवली.” – चेतेश्वर पुजारा |
| ख्रिस व्होक्स (2025) खांदा सुटूनही फलंदाजीला आला | “आत्ता आमचा खेळाडू सुटलेल्या खांद्यानेही मैदानात आलाय; हे देशासाठी खेळण्याचं मूर्तिमंत उदाहरण आहे.” – बेन स्टोक्स |
इतिहास घडवणाऱ्या शौर्यगाथांची सांगता
वरील उदाहरणे सिद्ध करतात की या सर्व Warriors of Test Cricket खेळाडूंनी कसोटी क्रिकेटमधील त्यांच्या जिद्दीने आपली महानता सिद्ध केली आहे. हे सर्व Warriors of Test Cricket आपल्या खेळातून केवळ सामन्यांचे निकाल बदलत नाहीत तर सहकाऱ्यांना आणि चाहत्यांना अद्वितीय प्रेरणा देतात. क्रिकेटच्या इतिहासात घडलेल्या अशा अनेक legendary cricket injuries आणि त्यातून साकारलेल्या शौर्यकथा (inspirational cricket stories) आजही कायम स्मरणात राहतात. दुखापत झाल्यावरही खेळत राहण्याचे धाडस (playing through pain in cricket) नव्या पिढीतील खेळाडूंना चिकाटीचा मंत्र देते. या पांढऱ्या कपड्यांतील वीरांची (‘Warriors of Test Cricket’) शौर्यगाथा पुढील कित्येक पिढ्यांसाठी एक आदर्श ठरेल, यात शंका नाही.
